مضمون این تعبیر سید محمدعلی گلابزاده را اینطور می توان معنا کرد: البته اگر کار کسی به مرحله دیالیز برسد نمی توان گفت که این نوع درمان انجام نشود اما پرسش حیاتی و مهم این است که چرا به کلیه ها توجه نمی شود تا نیازمان به دیالیز هم برطرف شود؟
به گزارش دل عالم به نقل از ایرنا، رییس مرکز کرمان شناسی در جای دیگری در مراسم راه اندازی مرکز قنات استان کرمان طی ۲۴ شهریور سال جاری اینچنین درددل کرد: از دهه ۵۰ که ما همایش احیای قنات ها را برگزار کردیم، خیلی ها فریاد زدند قنات ها را باید دریابیم و احیا کنیم اما کسی توجه نکرد؛ حالا که در دقیقه نود هستیم یا شاید هم از دقیقه نود گذشته باشیم اما هنوز فرصت نجات و احیای قنات ها وجود دارد.
واقعیت اینکه هرچندسال گذشت و دانشگاه و مدرک های دانشگاهی آنچنانی صادر یا دریافت کردیم، هنوز باید بنشینیم و به تصمیم، خلاقیت و اقدام پیشینیان‌مان در همین سرزمین بیندیشیم و غبطه بخوریم که تصمیم هایی که گرفته اند با همان دانش و تجربه، متناسب با اقلیم و شرایط سرزمینشان، بهترین بوده است؛ از جمله همین ایده راه اندازی قنات در کشور که هنوز که هنوز است جاری است و برخی آن را تنها نجات بخش این سرزمین از دست کم آبی و بی آبی و خشکسالی می دانند.
اما قنات باوجود این اهمیت حال و روز خوبی ندارد؛ قنات شناسان می گویند بزرگترین مشکل اینکه بودجه کافی و متولی مشخص ندارد و هنگامی که دقیق تر می شویم می بینیم درست می گویند چون حتی در بدیهیات آن هم مانده ایم.
به سراغ مسئولان کرمان بروید و ببینید حتی آمار یکسانی از تعداد قنات ها ندارند چون بر سر تعریف قنات یا به حساب آوردن منابع آبی ذیل تعریف قنات، نتوانسته اند با هم به یک تعریف واحد در همه این سال ها برسند؛ هنوز که هنوز است می گویند برای مرمت و بازسازی قنات ها پول نداریم؛ حتی قنات های ثبت جهانی ما در کرمان هم آنچنان که باید با ظرفیت سازی گردشگری مواجه می بودند، نیستند و همه هم یک جواب بیشتر ندارند: پول نبوده یا کم بوده است.
اما همه اینها دلیل نمی شود که ارزش و جایگاه قنات را ندانیم و نبینیم؛ قنات های استان کرمان روزگاری رگ های حیات مردم این دیار کویری بوده اند و هنوز هم در خیلی جاها هستند که در گذر زمان و در سایه خشکسالی و بی توجهی، باید گفت به واقع نفسشان به شماره افتاده است.
گرچه سخن از وضعیت مشکلات قنات درحالی است که چندماهی از راه اندازی مرکز قنات استان کرمان می گذرد؛ اقدام موثر و مثبتی که هرکسی از آن استقبال کرده است و البته باید دید که خروجی عملی اینچنین اقداماتی چیست و چطور باید باشد.
تعریف ساده ابتکاری ایرانی
قنات ها قرن ها مهمترین منبع تامین آب شرب، کشاورزی و رگ حیات مناطق خشک و نیمه خشک کشور بوده است؛ این ساخته شگفت انگیز بشری جریان آب را بدون استفاده از هیچ نوع انرژی به‌صورت طبیعی از زیرزمین به بیرون هدایت می کند تا زیست بشر در مناطق کم آب جریان یابد.
قنات مجموعه‌ای شامل چندین چاه و یک تونل زیرزمینی است که آب را از مادرچاه که به سفره آب‌های زیرزمینی متصل است به مظهر قنات و جایی که آب در سطح زمین ظاهر می‌شود منتقل می‌کند؛ قنات‌ها از سطوح شیب‌داری برخوردارند که با پیمودن مسیر، آب موجود در لایه‌های زیرزمینی را به زمین‌های بالاتر هدایت می‌کنند و عبور آب از زیر زمین تبخیر را به حداقل ممکن می رساند.
بسیاری از مورخان معتقدند فناوریِ قنات یا کاریز را نخستین‌بار مردمی رایج کردند که پنج یا ۶ هزار سال پیش در مناطق خشک ایران کنونی می‌زیسته اند؛ این فناوری رفته رفته از آن مناطق به جاهای دیگر دنیا نیز راه یافته است.
آنطور که در برخی منابع آمده، پولیبیوس، مورخ یونانی در قرن دوم پیش از میلاد از قنات‌های ایران یاد کرده و از چاه‌ها، شبکه‌ها و آبراه‌های زیرزمینی برای هدایت آب به سطح زمین در بیابان‌های خشک آن سخن گفته است.
ایران به‌عنوان خاستگاه قنات، بیشترین رشته قنات را در جهان دارد و بیش از ۵۰ درصد کل قنات‌های جهان در ایران است به‌طوری که ۳۲ هزار و ۱۶۴ رشته قنات فعال با ۹ میلیون مترمکعب دبی آب در ایران وجود دارد.(۱)
پژوهش‌های باستان‌شناختی بویژه درباره سفال‌های پراکنده در اطراف دهانه چاه‌های برخی قنات ها اثبات کرده اند که کندن آبراه اصلی برخی از آنها در کشور به ۲۵۰۰ سال پیش در زمان هخامنشیان می رسد.
استان پهناور کرمان از خاستگاه های اصلی قنات در تاریخ بشری است و بنا به نوشته مورخان اولین قنات ها در محدوده این سرزمین شکل گرفته اند؛ اگر قنات نبود شهرهایی مثل کرمان، سیرجان، بم، راور، کوهبنان، زرند و شهربابک و شهرهای دیگر نیز شکل نمی گرفت و مردمی که مدیریت امور قنات ها را عهده دار بوده اند به این کار افتخار می کردند.
کرمان یکی از نقاطی است که بیشترین قنات در آن حفر شده و قدمت برخی از آنها به قرن‌ها قبل بازمی‌گردد؛ برای قنات گوهرریز جوپار قدمتی ۷۵۰ ساله ثبت شده که احداث اولیه آن به زمان ساسانیان بر می گردد و اینک نیز در کنار ۲ قنات دیگر در شهرستان بم (قاسم آباد و اکبرآباد) به ثبت جهانی رسیده است.
چه شد که این شد؟
طی دهه های گذشته با گسترش جمعیت و بالا رفتن میزان کشاورزی و زراعت، حفر چاه برای سهولت برداشت آب به صورت سرسام‌آوری رواج پیدا کرد و همین مساله باعث برداشت بی رویه و بدون ضابطه از منابع گرانبهای آب های زیرزمنی از یک سو و بی توجهی به کیمیای قنات از سوی دیگر شد به طوری که علاوه بر کاهش میزان آب چاه های عمیق و نیمه عمیق، آبدهی قنات ها نیز تحت تاثیر قرار گرفته و تمدن قناتی رو به نابودی می رود.
شاید خشکسالی را مهمترین علت آسیب به قنات ها بدانیم اما در واقع خودمان با تغییر در سبک زندگی مقصر هستیم، مهاجرت و خالی شدن روستاها از پیامدهای خشک و بایر شدن قنات هاست که با نابودی اقتصاد روستایی شاهد ظهور آسیب های زیادی در حوزه های مختلف هستیم؛ واضح است که احیای قنات ها تاثیر بسزایی در حیات دوباره روستاها دارد.
پای صحبت قنات شناسی که رییس مرکز قنات استان شد
کارشناسان و متخصصان قنات استان کرمان از کم توجهی به قنات ها گلایه شدید دارند و احیای این سازه های پر اهمیت را از موثرترین راهکارهای مقابله با خشکسالی و کم آبی می دانند و برنامه ریزی و تخصیص منابع را در این فوری و اولویت می دانند.
تلاش های اولیه برای ساماندهی قنات های دایر و احیای قنات های بایر اخیرا از طرف تعدادی از کارشناسان خبره و علاقه مندان با همراهی مسئولان ذیربط با راه اندازی مرکز قنات استان کرمان آغاز شده که امیدها را زنده کرده است؛ هرچند موانع و مشکلاتی مانند کمبود بودجه، فقدان متولی مشخص، کاهش نزولات جوی و غیره در این مسیر مشاهده می شود.
