به گزارش دل عالم به نقل از روابط عمومی منابع طبیعی استان، متأسفانه، این وابستگی دیرینه و برداشت بی‌رویه و غیرکارشناسی از سفره‌های آب زیرزمینی در دهه‌های گذشته، استان کرمان را به یکی از پیشروترین مناطق کشور در پدیده فرونشست زمین تبدیل کرده است.
فرونشست زمین، پدیده‌ای مخرب است که در آن، سطح زمین به دلیل فشردگی لایه‌های زیرین معمولاً پس از استخراج آب زیرزمینی یا به صورت تدریجی یا ناگهانی کاهش می‌یابد. در کرمان، این پدیده مستقیماً با افت سطح آبخوان‌ها و کاهش فشار منفذی در لایه‌های رسوبی ارتباط دارد.
گزارش‌های سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور نشان می‌دهد که در دشت‌های اصلی کرمان نظیر رفسنجان، سیرجان، شهرستان کرمان و بم، تراز آب زیرزمینی در طول چند دهه اخیر، بیش از ۳۰ تا ۵۰ متر افت داشته است.
به زبان ساده، آب موجود در فضاهای خالی میان ذرات رس، ماسه و سیلت، جای خود را با هوا یا خلأ نسبی می‌دهد، و ساختار فیزیکی خاک دچار فشردگی دائمی می‌شود. نرخ فرونشست سالانه در برخی نقاط بحرانی استان به بیش از ۳۰ سانتی‌متر در سال نیز گزارش شده است که این نرخ‌ها بسیار نگران‌کننده است.
این نشست‌ها تهدیدی جدی برای زیرساخت‌های حیاتی استان هستند؛ از جمله:
تأسیسات زیربنایی: آسیب دیدن خطوط لوله انتقال آب، شبکه‌های فاضلاب، و خطوط انتقال برق، راه‌های ارتباطی، ایجاد ترک‌ها و ناهمواری‌های خطرناک در جاده‌ها و راه‌آهن‌ها.
حسین شجاعی معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کرمان در خصوص راه کارهای پیشگیری از فرو نشست گفت: کنترل و محدودیت بهره‌برداری از منابع زیرزمینی مهم‌ترین اقدام کاهش فشار بر آبخوان‌ها از طریق مدیریت دقیق برداشت است. این اقدام شامل نصب کنتورهای هوشمند و تجهیز تمامی چاه‌های کشاورزی به سامانه‌های کنتور هوشمند و پایش لحظه‌ای میزان برداشت آب است. شناسایی و انسداد چاه‌های حفر شده غیرقانونی که عامل اصلی برداشت‌های بدون نظارت هستند، الزام به استفاده از روش‌های نوین آبیاری در مناطقی که هنوز برداشت ادامه دارد، تشویق یا الزام کشاورزان به جایگزینی روش‌های سنتی پرمصرف مانند آبیاری غرقابی با سیستم‌های کم‌مصرف‌تر نظیر قطره‌ای یا بارانی ، مدیریت منابع آب سطحی و پروژه‌های تغذیه مصنوعی در کنار کنترل برداشت، راهکار حیاتی دیگر افزایش ورودی آب به سفره‌ها ی زیر زمینی از طریق منابع سطحی است. این امر مستلزم بهره‌برداری بهینه از رواناب‌ها، سیلاب‌ها و منابع آب جاری محدود استان می باشد. در این راستا، پروژه‌های آبخیزداری به عنوان یک راهکار زیست‌محیطی و مهندسی خاک و آب مطرح شده‌اند.
شجاعی اجرای مؤثر پروژه‌های آبخیزداری و آبخوانداری را نه تنها برای کنترل سیلاب، بلکه مؤثرترین روش برای تغذیه مصنوعی سفره‌ها و مقابله با پیشروی فرونشست می‌داند.
وی دلیل فرونشست را ناشی از نبود آب در خلأهای میان‌ذرات عنوان کرد و افزود: آبخیزداری با مدیریت رواناب‌ها، اساساً درصدد است که آب سطحی را برای مدت زمان طولانی‌تری در محدوده حوضه نگه دارد تا فرصت نفوذ به لایه‌های عمیق‌تر فراهم شود.
با احداث سازه های آبخیزداری سرعت سیلاب‌ها شکسته شده و فرصت بیشتری برای نفوذ تدریجی آب در خاک فراهم می‌آید.اگر بتوانیم درصد قابل توجهی از رواناب‌های فصلی و سیلابی را به جای تخلیه سریع از حوضه، به آرامی در لایه‌های زیرین نفوذ دهیم، عملاً در حال "پر کردن" مجدد آبخوان هستیم.🔹 استان پهناور کرمان، دارای پتانسیل‌های زیادی برای اجرای این اقدامات آبخیزداری و بیولوژیک است و در راستای مقابله با این بحران، اقدامات چشمگیری در حوزه آبخیزداری صورت گرفته است که نشان‌دهنده عزم منابع طبیعی استان بر مدیریت منابع آبی سطحی است مساحت کل حوضه‌های آبخیز استان۱۰ میلیون و ۶۰۰ هزار هکتار است که درسطح ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار مطالعات آبخیزداری انجام شده و تعداد8هزار انواع سازه آبخیزداری در سطح مورد مطالعه احداث شده است.
به گفته شجاعی، معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کرمان، تأکید اصلی بر کمیت و کیفیت اجرای این سازه‌ها است. شجاعی اظهار داشت:هر واحد عملیات آبخیزداری موفق در مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی کرمان، معادل مدیریت هزاران متر مکعب رواناب در شرایط سیلابی است. این اقدام نه تنها از تخریب اراضی و فرسایش شدید خاک جلوگیری می‌کند، بلکه با افزایش ذخیره آبخوان، ریسک نشست زمین را در دشت‌های اصلی کاهش می‌دهد. هدف ما تبدیل هر منطقه مطالعاتی به یک ایستگاه نفوذ آب پایدار است.
وی افزود: هر متر مکعب آب که از طریق نفوذ پایدار در آبخوان ذخیره شود، به معنای کاهش برداشت از عمق بیشتر و در نتیجه، کاهش فشار بر لایه‌های مستعد فرونشست است.
وی اظهار داشت: با توجه به آمار جمعیت متأثر از فرونشست در استان‌های بحرانی نظیر کرمان که شامل شهرها و روستاها و همچنین دشت‌های کشاورزی وسیع است، استراتژی بلندمدت باید بر یک اصل اساسی استوار باشد: کاهش مؤثر برداشت و افزایش چشمگیر نفوذ آب.این بدان معناست که اقدامات کنترلی و آبخیزداری باید همزمان و با هماهنگی کامل اجرا شوند.
معاون آبخیزداری تأکید کرد که علی‌رغم پیشرفت‌های موجود، مقیاس بحران نیازمند تخصیص منابع مالی بسیار بیشتری برای تسریع پروژه‌های آبخیزداری است. همچنین، همکاری بین‌بخشی میان وزارت نیرو برای مدیریت سدها و آب‌های سطحی و وزارت جهاد کشاورزی برای اجرای آبیاری نوین ضروری است تا اطمینان حاصل شود که آب سطحی موجود به بهترین شکل ممکن به آبخوان‌ها هدایت شده و هدر رفت آن به حداقل برسد.
در نهایت، نجات دشت‌های بحرانی کرمان از تهدید فرونشست، نیازمند یک عزم ملی و تخصیص منابع کافی برای اجرای سریع و مؤثر تمامی سازه‌های مهندسی مبتنی بر طبیعت در حوزه‌های آبخیز استان است تا بتوان پایداری منابع آب زیرزمینی را برای نسل‌های آینده تضمین کرد.
فرونشست زمین، پدیده‌ای مخرب است که در آن، سطح زمین به دلیل فشردگی لایه‌های زیرین معمولاً پس از استخراج آب زیرزمینی یا به صورت تدریجی یا ناگهانی کاهش می‌یابد. در کرمان، این پدیده مستقیماً با افت سطح آبخوان‌ها و کاهش فشار منفذی در لایه‌های رسوبی ارتباط دارد.
گزارش‌های سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور نشان می‌دهد که در دشت‌های اصلی کرمان نظیر رفسنجان، سیرجان، شهرستان کرمان و بم، تراز آب زیرزمینی در طول چند دهه اخیر، بیش از ۳۰ تا ۵۰ متر افت داشته است.
به زبان ساده، آب موجود در فضاهای خالی میان ذرات رس، ماسه و سیلت، جای خود را با هوا یا خلأ نسبی می‌دهد، و ساختار فیزیکی خاک دچار فشردگی دائمی می‌شود. نرخ فرونشست سالانه در برخی نقاط بحرانی استان به بیش از ۳۰ سانتی‌متر در سال نیز گزارش شده است که این نرخ‌ها بسیار نگران‌کننده است.
این نشست‌ها تهدیدی جدی برای زیرساخت‌های حیاتی استان هستند؛ از جمله:
تأسیسات زیربنایی: آسیب دیدن خطوط لوله انتقال آب، شبکه‌های فاضلاب، و خطوط انتقال برق، راه‌های ارتباطی، ایجاد ترک‌ها و ناهمواری‌های خطرناک در جاده‌ها و راه‌آهن‌ها.
حسین شجاعی معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کرمان در خصوص راه کارهای پیشگیری از فرو نشست گفت: کنترل و محدودیت بهره‌برداری از منابع زیرزمینی مهم‌ترین اقدام کاهش فشار بر آبخوان‌ها از طریق مدیریت دقیق برداشت است. این اقدام شامل نصب کنتورهای هوشمند و تجهیز تمامی چاه‌های کشاورزی به سامانه‌های کنتور هوشمند و پایش لحظه‌ای میزان برداشت آب است. شناسایی و انسداد چاه‌های حفر شده غیرقانونی که عامل اصلی برداشت‌های بدون نظارت هستند، الزام به استفاده از روش‌های نوین آبیاری در مناطقی که هنوز برداشت ادامه دارد، تشویق یا الزام کشاورزان به جایگزینی روش‌های سنتی پرمصرف مانند آبیاری غرقابی با سیستم‌های کم‌مصرف‌تر نظیر قطره‌ای یا بارانی ، مدیریت منابع آب سطحی و پروژه‌های تغذیه مصنوعی در کنار کنترل برداشت، راهکار حیاتی دیگر افزایش ورودی آب به سفره‌ها ی زیر زمینی از طریق منابع سطحی است. این امر مستلزم بهره‌برداری بهینه از رواناب‌ها، سیلاب‌ها و منابع آب جاری محدود استان می باشد. در این راستا، پروژه‌های آبخیزداری به عنوان یک راهکار زیست‌محیطی و مهندسی خاک و آب مطرح شده‌اند.
شجاعی اجرای مؤثر پروژه‌های آبخیزداری و آبخوانداری را نه تنها برای کنترل سیلاب، بلکه مؤثرترین روش برای تغذیه مصنوعی سفره‌ها و مقابله با پیشروی فرونشست می‌داند.
وی دلیل فرونشست را ناشی از نبود آب در خلأهای میان‌ذرات عنوان کرد و افزود: آبخیزداری با مدیریت رواناب‌ها، اساساً درصدد است که آب سطحی را برای مدت زمان طولانی‌تری در محدوده حوضه نگه دارد تا فرصت نفوذ به لایه‌های عمیق‌تر فراهم شود.
با احداث سازه های آبخیزداری سرعت سیلاب‌ها شکسته شده و فرصت بیشتری برای نفوذ تدریجی آب در خاک فراهم می‌آید.اگر بتوانیم درصد قابل توجهی از رواناب‌های فصلی و سیلابی را به جای تخلیه سریع از حوضه، به آرامی در لایه‌های زیرین نفوذ دهیم، عملاً در حال "پر کردن" مجدد آبخوان هستیم.🔹 استان پهناور کرمان، دارای پتانسیل‌های زیادی برای اجرای این اقدامات آبخیزداری و بیولوژیک است و در راستای مقابله با این بحران، اقدامات چشمگیری در حوزه آبخیزداری صورت گرفته است که نشان‌دهنده عزم منابع طبیعی استان بر مدیریت منابع آبی سطحی است مساحت کل حوضه‌های آبخیز استان۱۰ میلیون و ۶۰۰ هزار هکتار است که درسطح ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار مطالعات آبخیزداری انجام شده و تعداد8هزار انواع سازه آبخیزداری در سطح مورد مطالعه احداث شده است.
به گفته شجاعی، معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کرمان، تأکید اصلی بر کمیت و کیفیت اجرای این سازه‌ها است. شجاعی اظهار داشت:هر واحد عملیات آبخیزداری موفق در مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی کرمان، معادل مدیریت هزاران متر مکعب رواناب در شرایط سیلابی است. این اقدام نه تنها از تخریب اراضی و فرسایش شدید خاک جلوگیری می‌کند، بلکه با افزایش ذخیره آبخوان، ریسک نشست زمین را در دشت‌های اصلی کاهش می‌دهد. هدف ما تبدیل هر منطقه مطالعاتی به یک ایستگاه نفوذ آب پایدار است.
وی افزود: هر متر مکعب آب که از طریق نفوذ پایدار در آبخوان ذخیره شود، به معنای کاهش برداشت از عمق بیشتر و در نتیجه، کاهش فشار بر لایه‌های مستعد فرونشست است.
وی اظهار داشت: با توجه به آمار جمعیت متأثر از فرونشست در استان‌های بحرانی نظیر کرمان که شامل شهرها و روستاها و همچنین دشت‌های کشاورزی وسیع است، استراتژی بلندمدت باید بر یک اصل اساسی استوار باشد: کاهش مؤثر برداشت و افزایش چشمگیر نفوذ آب.این بدان معناست که اقدامات کنترلی و آبخیزداری باید همزمان و با هماهنگی کامل اجرا شوند.
معاون آبخیزداری تأکید کرد که علی‌رغم پیشرفت‌های موجود، مقیاس بحران نیازمند تخصیص منابع مالی بسیار بیشتری برای تسریع پروژه‌های آبخیزداری است. همچنین، همکاری بین‌بخشی میان وزارت نیرو برای مدیریت سدها و آب‌های سطحی و وزارت جهاد کشاورزی برای اجرای آبیاری نوین ضروری است تا اطمینان حاصل شود که آب سطحی موجود به بهترین شکل ممکن به آبخوان‌ها هدایت شده و هدر رفت آن به حداقل برسد.
در نهایت، نجات دشت‌های بحرانی کرمان از تهدید فرونشست، نیازمند یک عزم ملی و تخصیص منابع کافی برای اجرای سریع و مؤثر تمامی سازه‌های مهندسی مبتنی بر طبیعت در حوزه‌های آبخیز استان است تا بتوان پایداری منابع آب زیرزمینی را برای نسل‌های آینده تضمین کرد.
