رشد بی رویه جمعیت طی دهه های گذشته باعث افزایش بهره برداری از منابع طبیعی کشور گردیده است . بهره برداری بی رویه و مفرط از مرتع ، نابودی پوشش گیاهی و فرسایش آبی و بادی را به دنبال داشته است . خسارات ناشی از این فرسایش بصورت سیل و طوفان شن ، کاهش عمر مفید سدها ، تخریب پل ها، راه ها ، مزارع ، آبادی ها ، کاهش سطح سفره های آب زیرزمینی ، خشک کردن چشمه ها و عدم تعادل محیط زیست خود را نشان می دهد. جمعیت عظیم بهره بردار در عرصه مراتع با دام بیش از 2 برابر ظرفیت ، فشار زیادی به مراتع آورده و باعث بهم خوردن تعادل گردیده است.
مراتع این زیست بوم ارزشمند نه تنها با ارائه خدمات اکوسیستمی متنوع از جمله ترسیب کربن، تولید اکسیژن، تلطیف هوا، تامین و ذخیره آب سالم، حفظ ذخایر ژنتیکی (فون و فلور) با تضمین امنیت غذایی (خصوصاً تولید گوشت قرمز و آبزیان،گیاهان دارویی...) و مقابله با سیل و طوفان‌های گرد و غبار بر پایداری حیات جوامع انسانی ساکن شهرها و روستاها اثرگذار است بلکه معیشت دامداران و بهره برداران محصولات فرعی غیر علوفه ای به آن وابستگی دارد.
با توجه به ارتباط نحوه مدیریت عرصه‌های مرتعی با مسائل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی کشور، نگاه صرف کاربری دام و دامداری به مراتع، دیدگاهی نادرست و نیازمند تغییر بنیادی است.
بدیهی است اولین و کم هزینه‌ترین گام در مدیریت پایدار مراتع ، رعایت زمان مناسب ورود دام به مراتع ،حفظ ظرفیت و وضعیت موجود از طریق مدیریت اثر بخش چرای دام است.
چرای بی رویه و قبل از موعد مقرر باعث کاهش جمعیت گونه های خوشخوراک و سیر قهقرائی مراتع می گردد . در صورتیکه عده ای از گیاهان بی ارزش و سمی از چرای بی موقع سود برده و رقابت گیاهی برای آنها کم می شود .
جوامع گیاهی تشکیل دهنده مراتع ییلاقی عموماً از گیاهان خانواده گرامینه هستند . از طرف دیگر اغلب گرامینه های چند ساله مرتعی ،گیاهان همی کریتپوفیت می باشند که جوانه ی احیا کننده در سطح زمین است و اندام احیا کننده در زمستان از بین می رود بسیاری از گیاهان یک ساله و چند ساله از این گروه هستند و بقاء چنین گیاهانی طی فصول نامساعد در گرو جوانه هایی است که در سطح خاک بصورت نیمه پنهان باقی می ماند تا رشد سال آتی را تامین نماید.
از آنجایی که عدم رعایت زمان مناسب ورود و خروج دام ، تعداد دام زیاد، چرای مفرط و غیر اصولی از قبیل چرای زودرس بهاری و عدم رعایت ظرفیت و زمان ورود دام به موقع به مرتع خصوصا در خشکسالی‌ها مهمترین عامل تخریب مراتع محسوب می‌شود، لذا به منظور حفظ آب و خاک، تجدید حیات پوشش گیاهی و حفظ ارزش‌های زیست محیطی مراتع، رعایت نکاتی ضروری است.
تمامی بهره برداران مکلف اند پیش از ورود دام به مرتع با مراجعه به ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان ها نسبت به پرداخت حقوق و عوارض قانونی و تمدید پروانه چرای دام اقدام نمایند.
جلب مشارکت بهره‌برداران، آموزش و فرهنگ سازی در راستای حفظ و صیانت از عرصه‌های منابع طبیعی در ، تأمین علوفه، آب و نهاده‌های دامی به مقدار کافی متناسب با نیاز تولید گوشت کشور در زمان مناسب به منظور جلوگیری از کوچ زود هنگام و بهره‌برداری غیرمجاز از مرتع علی الخصوص در خلاء زمانی بین ییلاق و قشلاق و بالعکس می تواند تاثیر گذار باشد.
تعیین فصل چرا بر پایه آمادگی مرتع به عنوان یکی از مؤلفه‌های اساسی اصول مرتعداری و مدیریت چرا است که به عنوان ابزار مدیریت دام جهت اصلاح مراتع مورد تاکید است.
آمادگی مرتع ایجاب می‌کند که به گیاهان فرصت داده شود تا مواد غذایی لازم را برای رشد بعدی خود ذخیره کنند .
تاریخ زمان ورود دام به مراتع استان بر اساس شرایط اقلیمی، شرایط بارش، فرم رویشی گیاهان و شرایط فیزیولوژی گیاهان تعیین می‌شود، تعیین این تاریخ مبنا و پایه علمی دارد و مهمترین هدف از تعیین زمان برای ورود دام به مراتع این است که به گیاهان اجازه بدهیم قبل از ورود دام شرایط پایداری پیدا کرده و به مرحله گل‌دهی و بذر دهی برسند تا بقای آنها تضمین شود.
لگدکوب شدن گیاه توسط دام در ابتدای رشد باعث می‌شود که رشد فیزیولوژیک گیاه تکمیل نشده و گیاه وارد فاز زایشی و تولید بذر نشود، این مسئله بقای گیاه را به خطر می‌اندازد، اگر این کار طی سال‌های متمادی رخ دهد، در نهایت منجر می‌شود که گونه‌های خوش خوراک و مرتعی خود را به مرور زمان از دست بدهیم و علف‌های هرز جایگزین آنها بشود.
ورود زود هنگام دام به مراتع علاوه بر تخریب مراتع به خود دامدار نیز در سال‌های آینده خسارت وارد می‌کند و نمی‌تواند از مرتع برای چرای دام استفاده کند، زیرا عمر مفید مرتع کاهش پیدا می‌کند.
زمان ورود دام به مراتع ییلاقی استان از تاریخ 20اردیبهشت تا 20 مرداد و زمان ورورد دام به مراتع قشلاقی از تاریخ 20 آبان تا 20 اسفند ماه می باشد.
مردم طبیعت دوست می توانند هرگونه تخریب، تصرف اراضی ملی ، آتش سوزی در عرصه های جنگلی، مرتعی، قاچاق چوب و محصولات جنگلی و مرتعی چرای خارج از فصل و غیر مجاز و .... مراتب را از طریق شماره تماس ۱۵۰۴ و یا ۱۳۹ کد امداد جنگل و مرتع اطلاع دهند.
حمیدرضا صالحی- روابط عمومی اداره کل منابع طبیعی و ابخیزداری کرمان
